92. Pelbagai pandangan tentang solat wusta

PELIHARALAH kamu (kerjakanlah dengan tetap dan sempurna pada waktunya) segala sembahyang fardu, khasnya sembahyang Wusta (sembahyang Asar), dan berdirilah kerana Allah (dalam sembahyang kamu) dengan taat dan khusyuk. (al-Baqarah: 238)

SYEIKH al-Maraghi berkata: Dua ayat terdahulu membahaskan berkenaan dengan hukum, sebahagiannya berkaitan ibadat dan sebahagian yang lain berkaitan muamalat. Kedua-duanya berakhir dengan penerangan daripada jalan atau cara yang utuh dan teguh dalam bermuamalah antara suami isteri. Telah menjadi sunah al-Quran bahawa diikuti hukum dengan perintah supaya bertakwa kepada Allah.

Memberi peringatan dengan ilmunya berkenaan dengan hal hamba-hambanya dan apa yang disediakan bagi mereka daripada balasan atas amalan sehingga penguasaan agama ke atas nafsu dan melahirkan keikhlasan.

Namun, tabiat nafsu kadang-kadang lalai daripada peringatan dengan kesibukan hidup atau mendapat nikmat kelazatan yang menyebabkan mereka menyimpang daripada jalan kebenaran petunjuk sehingga akhirnya berpecah.

Daripadai sini amat perlu kepada pemberi peringatan membentuk roh sehingga membuang sifat kebendaan atau material semata-mata.

Seterusnya dihadapkan supaya bermuraqabah kepada Allah dengan cara membersihkan daripada segala najis dan kotoran sehingga terangkat daripada perlakuan yang tidak baik dan cenderung kepada keadilan dan ihsan. Peringatan tersebut ialah solat yang dapat mencegah sebarang kemungkaran dan percakapan buruk.

Firman Allah s.w.t: Peliharalah kamu (kerjakanlah dengan tetap dan sempurna pada waktunya) segala sembahyang fardu.

Ibn al-Arabi berkata: perkataan muhafazah bermaksud berterusan dan tekun melakukan sesuatu iaitu dengan cara bersungguh-sungguh melakukannya serta berhati-hati agar tidak mempersiakan keseluruhan atau sebahagiannya. Memelihara sesuatu bererti memelihara seluruh juzuk dan sifatnya.

Contohnya surat yang ditulis oleh Umar: Barang siapa yang menyimpannya dan memeliharanya bererti dia telah menjaga agamanya.

Sayid Qutub berkata: Dalam ayat ini diperintahkan supaya dipeliharakan semua solat, iaitu mendirikannya di dalam waktu-waktunya masing-masing dan menyempurnakan segala rukun dan segala syaratnya.

Firman Allah: khasnya sembahyang Wusta (sembahyang Asar). Adapun solat wusta maka mengikut pendapat yang rajih yang dipilih dari pelbagai riwayat ialah solat asar kerana Rasulullah s.a.w bersabda pada hari peperangan al-Ahzab: Mereka telah menghalangi kita daripada solat wusta, iaitu solat Asar. Allah penuhkan hati dan rumah mereka dengan api neraka! (riwayat Muslim)

Tujuan beliau menyebut solat asar secara khusus mungkin kerana waktunya datang selepas tidur tengah hari yang mungkin terluput dikerjakan oleh seseorang.

Suka dinyatakan kenapa dinamakan solat wusta?

Ibn al-Arabi mengemukakan tiga andaian:

- Ia diambil daripada perkataan al-wasat yang bermaksud saksama, terbaik dan mempunyai kelebihan. Sebagaimana firman Allah dalam surah al-Baqarah, ayat 143 yang bermaksud: Dan demikianlah Kami jadikan kamu (wahai Muhammad) satu umat pilihan lagi adil.

Dan firman Allah lagi dalam surah al-Qalam, ayat 28 yang bermaksud: Bukankah aku telah katakan kepada kamu (semasa hendak menghampakan orang kafir miskin daripada habuannya): Amatlah elok kiranya kamu mengingati Allah s.w.t (serta membatalkan rancangan kamu yang jahat itu)?

Dalam kedua-dua ayat ini, perkataan tersebut merujuk kepada makna ‘yang terbaik’.

- Ia bermaksud pertengahan dari segi bilangan kerana ia adalah solat yang berada di tengah-tengah antara solat lima waktu.

- Ia bermaksud pertengahan waktu.

Ibn al-Qasim berkata, Malik berkata: Solat subuh ialah solat wusta kerana solat zuhur dan asar pada waktu siang dan solat maghrib dan isyak pada waktu malam, sedangkan subuh berada antaranya dan ia solat yang paling sikit kadarnya.

Solat zuhur dan asar boleh dijamakkan, begitu juga maghrib dan isyak boleh dijamakkan sedangkan solat subuh tidak boleh dijamakkan dengan mana-mana solat pun. Ia juga solat yang ramai orang terluput kerana tertidur.

Pandangan yang sama disebut oleh Zaid bin Aslam. Diriwayatkan daripada Ibn Abbas bahawa solat subuh ialah solat wusta kerana dikerjakan antara kegelapan malam dan kecerahan siang. Di samping itu kerap kali manusia terluput mengerjakannya. Ibn Abbas juga berkata: Setelah membaca qunut dalam solat subuh, inilah solat wusta.

Secara ringkasnya dinukilkan tujuh pendapat tentang apakah solat yang terbaik itu:

- Pertama: Solat zuhur seperti pendapat Zaid bin Thabit.

- Kedua: Solat asar seperti pendapat Ali dalam satu riwayatnya.

- Ketiga: Solat maghrib seperti kata al-Barra’.

- Keempat: Solat isyak.

- Kelima: Solat subuh seperti pendapat Ibn Abbas, Ibn Umar, Abu Umamah dan riwayat yang sahih daripada Ali.

- Keenam: Solat jumaat.

- Ketujuh: Ia adalah solat yang tidak ditentukan.

Firman Allah: …dan berdirilah kerana Allah (dalam sembahyang kamu) dengan taat dan khusyuk.

Mungkin pendapat yang rajih bahawa yang dimaksudkan dengan qanitina dalam ayat ini ialah khusyuk dan menumpukan ingatan kepada Allah di dalam solat. Kerana dahulu mereka pernah bercakap-cakap di dalam solat apabila mereka menghadapi keperluan-keperluan yang mendadak sehingga turun ayat ini barulah mereka faham darinya bahawa tidak boleh dilakukan kerja yang lain di dalam solat melainkan zikir Allah, khusyuk dan menumpukan ingatan kepadanya.

Suka dinyatakan perkataan qanitin sebenarnya mempunyai banyak makna yang utamanya ialah empat makna:

- Pertama: taat seperti pendapat Ibn Abbas.

- Kedua: berdiri seperti pendapat Ibn Umar.

- Ketiga: diam seperti pendapat Mujahid.

- Keempat: khusyuk.

Kesemua pendapat tersebut ada kemungkinan benar kerana tidak ada percanggahan kecuali pengertian berdiri disebabkan tidak sesuai untuk dipadankan dengan firman Allah yang bermaksud: Dan berdirilah kerana Allah secara qanitin.

Yang sahih ialah riwayat Zaid bin Arqam kerana ia menunjukkan nas yang terang daripada Nabi s.a.w. Oleh itu tidak perlu dirujuk kepada pengertian yang lain yang masih di peringkat andaian.

Iktibar Ayat

- Berkenaan dengan faedah ayat ini, Ibn al-Arabi berkata: Sebahagian ulama kami mengatakan ada satu pada faedah pada ayat ini iaitu menolak pandangan Abu Hanifah yang berpendapat solat witir adalah wajib kerana solat wusta dikira termasuk dalam solat witir supaya solat yang mengepungnya dari dua arah ialah bilangan yang genap. Apabila dihitung solat yang wajib itu ada enam, maka tentulah solat itu tidak menjadi solat wusta.

- Kelebihan solat wusta.

- Kewajipan memelihara solat fardu secara berjemaah dan khusyuk.